نسخه عباس عبدی برای حل بخشی از مسائل کشور - گردشیا

به گزارش خبرنگاران، عباس عبدی در ادامه یادداشت خود در روزنامه اعتماد نوشت: پیمایش های اجتماعی و سراسری با همین هدف انجام می شد و تمام یا بیشتر آنها نیز در دسترس است. هرچند بر اثر دوم خرداد 1376 این روند تا حدی متوقف و معکوس شد ولی در ادامه و از سال 1381 به بعد دوباره در مسیر گذشته نهاده شد و اکنون به جایی رسیده ایم که سرمایه اجتماعی یا وجه مهم آن اعتماد اجتماعی در نازل ترین ارقام آن است.

اعتماد به نهادهای رسمی اعم از حکومت، دولت، رسانه، دستگاه قضایی و نهادهای عمومی چون شهرداری ها و نیز اعتماد به اقشار و گروه های گوناگون چون پزشکان، روزنامه نگاران و ... نسبت به گذشته کمتر گردیده است. آن موقع عموم کارشناسان اجتماعی در مورد کاهش این شاخص مهم تذکر می دادند ولی از سوی دست اندرکاران و صاحبان قدرت و مسئولان، توجه چندانی نمی شد. شاید یک علت مهم این بود که تبعات و آثار منفی فقدان اعتماد اجتماعی را مشاهده نمی کردند. دقیقا مثل مشکل آب. از ابتدا گفته می شد که با این حد از برداشت آب، دیر یا زود با بحران روبرو می شویم ولی مشکل از طریق عمیق کردن چاه ها حل می شد؛ غافل از اینکه به نقطه ای می رسیم که عمیق کردن چاه ها منجر به دسترسی به آب نخواهد شد و این همان نقطه بحرانی بود.

قضیه اعتماد اجتماعی نیز از همین نوع است. اثرات فقدان اعتماد و سرمایه اجتماعی لزوما در شرایط عادی دیده نمی گردد. فرض کنیم که در یک جامعه عادی که همه چیز در دسترس است، قرار داریم. طبیعی است، بود و نبود اعتماد و سرمایه اجتماعی تاثیر چندانی در رفتار اقتصادی مردم ندارد ولی اگر کالایی کمیاب گردد و وضع اقتصادی مغشوش گردد، اینجاست که فقدان اعتماد آثار خود را نشان می دهد. با این ملاحظه معتقدم که وضعیت اقتصادی و اجتماعی ما به گونه ای است که بدون بازسازی نسبی اعتماد اجتماعی، هیچ سیاست اقتصادی موثری شکل نخواهد گرفت. تمام سیاست های منبعث از دانش اقتصادی، از جمله بازار آزاد، عرضه و تقاضا و ... بر مفروضاتی مبتنی است که بعید است هیچ کدام از آن مفروضات در جامعه ایران در حد و اندازه مورد انتظار وجود داشته باشد. در گذشته هم این مساله وجود داشت. شوک هایی که به نوعی اعتماد و امید را در جامعه زنده می کرد، کلید هر مسئله ای بود. شوک های اعتمادساز عموما از خلال انتخابات به وجود می آمد و انرژی بسیار مثبتی را در جامعه و سیاست تزریق می کرد. این کار در حال حاضر شدنی نیست. اول اینکه سه سال به زمان انتخابات ریاست جمهوری و یک سال به انتخابات مجلس مانده است و ادامه این وضع در این زمان هزینه های بسیاری را ایجاد می نماید. دوم اینکه فرض کنیم همین امروز انتخابات باشد، با این حلقه بسته سیاست که بعید می دانم حتی 10 درصد جامعه را پوشش دهد، تقریبا غیر ممکن است که مردم حاضر شوند چون گذشته و به نحو امیدبخش و اعتمادسازی وارد فضای انتخاباتی شوند و این احتمال وجود دارد که نتیجه معکوس نصیب عرصه سیاست گردد و با نوعی عدم مشارکت گسترده روبرو شوند.

ولی اگر انتخاباتی بخواهد برگزار گردد که دایره سیاست را گسترش دهد، دراین صورت نیازی به انتظار کشیدن برای انتخابات نیست بلکه از هم اکنون هم می توان دایره نیروهای موجود در مدیریت کشور را گسترش داد. نه تنها نیروها، بلکه دایره بسته رفتارهای اجتماعی را بازتر کرد و از این طریق اعتماد اجتماعی را بازسازی کرد. بیان اظهارنظرات قاطع و تعیین در حوزه سیاست دور از احتیاط است ولی معتقدم که هیچ یک از مسائل جاری و اصلی جامعه ما حل نخواهد شد مگر آنکه حدی از اعتماد اجتماعی بازسازی گردد. دایره محدود مدیریتی و رفتاری نیز قادر به حل مسائل نیست. این نیروها همان کاری را می نمایند که تاکنون انجام داده اند. مساله فقط نیروی انسانی نیست، بلکه در فضای بسته مدیریتی، بهترین نیروها نیز قادر به ایفای نقش نیستند. در ادامه نیز همان کاری را خواهند کرد که تاکنون نموده اند و بدتر از گذشته عمل خواهند کرد که بهتر عمل نمی نمایند.

بنابراین مساله فقط صلاحیت ها و توانایی های فردی نیست که این هم هست ولی مهم تر از آن فضای محدود و بسته مدیریت است که اجازه نمی دهد شاهد مدیریت های خلاق و باانگیزه و اثرگذار باشیم. به طور خلاصه هرگونه تلاشی برای اصلاح جامعه و حل مسائل رو به تزاید موجود بدون تلاش برای افزایش اعتماد عمومی از طریق گسترش دایره سیاست و حضور نیروها در مدیریت اجتماعی، آب در هاون کوبیدن و از دست دادن فرصت است.

هرچند از رفتارهای موجود در سطوح رسمی چنین نشانه هایی دیده نمی گردد، پس غیر منتظره نیست که حل نشدن و حتی عمیق تر شدن مسائل را انتظار بکشیم ولی این مساله دیر یا زود موجب توسعه بحران و افزایش بی اعتمادی خواهد شد و کاری را که امروز با انتخاب خود می توانند انجام دهند، فردا از روی اجبار به شکل بدی به آن تن خواهند داد.