آرامگاه حکیم عمر خیام - گردشیا

مرداد سال 1335 انجمن آثار ملی در نامه ای به مهندس هوشنگ سیحون نوشت که وضع بنای موجود آرامگاه حکیم عمر خیام متناسب با شخصیت علمی و هنری خیام نیست و انجمن در نظر دارد در این مورد اقداماتی به عمل آورد.

از وی خواسته شده بود طرح و نقشه نوی متناسب با شخصیت خیام طراحی کند. محل نو آرامگاه انتخابی سیحون در گوشه شمالی باغ مورد تایید انجمن نهاده شد و در پی آن طرح پیشنهادی وی در 1337 به دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران فرستاده شد.

در سال 1338 ساخت آرامگاه شروع شد و در این سال قسمت های عمده کار از جمله گودبرداری، بتن ریزی های بنا و طرح محوطه به اجرا عایدی. در سال 1341 کار ساختمان آرامگاه به خاتمه رسید.

ارتفاع مقبره 22 متر است و استخوان بندی اصلی آن فلزی محاط در پوشش بتنی است. شکل بنا در پایین تقسیم بندی 10 گانه دارد و فاصله پایه ها 5 متر است.

اضلاع بنا مستقیما به سمت بالا ادامه یافته و به صورت اشکال هندسی منظم تورفتگی پیدا می نمایند و بعد به صورت تقریبا مخروطی شکل به هم رسیده شبه گنبدی را در بالا به وجود می آورند که قسمت عمده آن مشبک و تو خالی و یادآور ستاره ای است که نماد شخصیت علمی و ستاره شناسی خیام تلقی می گردد.

سطح داخل و خارج مقبره با کاشی های معرق و اشعار خیام مزین شده است. روکار بنا معرق کاری سنگی است و با قطعات نازک سنگ های محکم و شفاف ساخته شده است. در کنار آرامگاه 7 خیمه سنگی بسیار زیبا وجود دارد که در زیر هرکدام یک حوض آب با کاشی فیروزه ای رنگ ساخته شده است.

خیام در واقع سه شخصیت دارد: ریاضی دان است- منجم و شاعر که باید هر سه شخصیت در بنا نشان داده می شد. دایره کف به ده قسمت تقسیم شد به طوری که برج یادبود بر 10 پایه مستقر باشد. عدد 10 اولین عدد دو رقمی ریاضی است و پایه اصلی بسیاری از اعداد است.

از هر یک از پایه ها دو تیغه مورب به طرف بالا حرکت می نماید به ترتیبی که با تقاطع این تیغه ها حجم کلی برج در فضا ساخته می گردد و چون تیغه ها مورب اند خطوط افقی آنها باید ناظر به محور عمودی برج باشد.

پس تیغه ها به صورت مارپیچ شکل به طرف بالا حرکت می نمایند تا با هم تلاقی نمایند و از طرف دیگر سر در بیاورند که خود یک شکل پیچیده ریاضی و هندسی است.

این شکل با عدد 10 هر دو سمبل دانش ریاضی خیام است. برخورد تیغه ها با یکدیگر فضاهای پر و خالی و به خصوص در بالا ستاره های درهمی را به وجود می آورند که از لابلای آنها آسمان آبی نیشابور پیدا است و به تدریج به طرف نوک گنبد ستاره ها کوچکتر می شوند تا درآخر یک ستاره پنج پر آنها را کامل می نماید.

این ستاره ها و آسمان اشاره به شخصیت نجومی خیام دارد. و اما برخورد تیغه ها با هم ده لوزی بزرگ می سازند که باید با کاشی کاری پر شوند. برترین تزیین خود رباعیات خیام بود که به صورت خط شکسته و در هم به روشسیاه مشقهای خطاطان بزرگی مانند میر عماد و برخی استادان شکسته نویس با کاشی به صورت نقوش انتزاعی سرتاسر لوزی ها را پر کند.

به تقاضای انجمن آثار ملی، شادروان استاد جلال همایی 20 رباعی به این منظور انتخاب کرد و استاد مرتضی عبدالرسولی زیبا نویسی ها را انجام داد.

دور تا دور برج در قسمت اختلاف سطح چشمه سارها در اطراف یک دایره وسیع به مرکز خود برج ساخته شد. همه از سنگ گرانیت با اجزا مثلثی شکل و تورفتگی و برون آمدگی هایی که تا مقدار ای شکل خیمه را تداعی می نمایند. واین اشاره به نام خیام است.

چون پدر خیام خیمه دوز بود، نام او به همین مناسبت انتخاب شد. از طرف دیگرحوض ها با کاشی فیروزه که در مجموع قسمتی از ستاره را نشان می دهند به تعداد 7 پر به مفهوم 7 فلک و 7 آسمان و 7 تپه باز اشاره به افلاک و نجوم دانش دیگر خیام است.

مجموعه در یک حال و هوای شاعرانه با درختان تنومند در اطراف ساخته شد و همان طور که خواست خود خیام بوده کاملا باز است و مزارش بهاران گل افشان.

در قسمت دیگر باغ، بناهای دیگری جهت کتابخانه و مهمانسرای موقت با ملحقات برای مستشرقین و محققین ساخته شده است.

مقبره خیام از لحاظ معماری و ساخت یکی از مهم ترین بناهای ساخته شده در زمان خود است. این بنای جادویی مبتنی بر اصول ریاضی و مثلثاتی خیامی، محاسبه و طراحی شده است. سیر در دهلیزها و طاق و ایوان مقبره، خود سفری ست به دنیا بی نهایت معانی خیام.

آرامگاه حکیم عمر خیام در سال 1354 به وسیله وزارت فرهنگ و هنر با شماره 1175 در لیست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

منبع: همشهری آنلاین

گردآوری و تنظیم: تحریریه خبرنگاران

لطفا در نشر دانسته های خود کوشا باشید.

برداشت و استفاده غیرتجاری از مطالب این وب سایت، حتی بدون ذکر منبع آزاد است.