خیابان سپه قزوین، اولین خیابان طراحی شده در ایران - گردشیا

قزوین از قدیمی ترین شهرهای ایران به شمار می رود و قدمت آن به زمان شاپور اول ساسانی برمی شود در آن زمان این شهر با دژ و استحکامات بسیار برای جلوگیری از تهاجمات ساخته شد. خیابان سپه قزوین که به نام عالی قاپو یا دولتی هم معروف است امروز با نام خیابان شهدا شناخته می شود و به همراه جاذبه های تاریخی اطرافش از مهمترین جاذبه های قزوین است. خیابان سپه اولین خیابانی است که ساخت آن از پیش طراحی شده است و مثل دیگر میدان ها، میدانچه ها و یا گذرهای ارگانیک نبود. این خیابان که مسیری مستقیم برای رفت و آمد بود در دوره ای که قزوین مرکز بود از محل سردر عالی قاپو تا حوالی مسجد جامع ساخته شد. پس از جابجایی مرکز صفویه به اصفهان نمونه کامل تر این خیابان در این شهر و به نام چهار باغ ساخته شد.

خیابان سپه از ضلع شمالی به کاخ چهل ستون و عمارت عالی قاپو می رسد و در ضلع جنوبی بعد از پیشی گرفتن از مسجد جامع عتیق به خیابان سلامگاه و خیابان راه ری منتهی می شود. در ضلع شرقی خیابان سپه مغازه های آجرنمای زیادی را می بینید که با اینکه تازه هستند اما به سبک و سیاق قدیم ساخته شده اند. ساخت خیابان سپه به زمان شاه طهماسب صفوی برمی شود، او که در زمان ولیعهدی چند سالی را در قزوین گذراند در زمان سلطنت مدتی مرکز صفویان را به قزوین منتقل کرد، همین جابجایی، عمران و آبادانی زیادی را برای قزوین به همراه آورد و باعث ساخت جاذبه هایی مثل عمارت دولتخانه، عالی قاپو و … برای قزوین شد. یکی از مهمترین اتفاق هایی که در این دوره در شهر افتاد ساخت خیابان سپه بود، خیابانی که درست جلوی عمارت عالی قاپو ساخته شده و تا مسجد جامع ادامه پیدا می کند.

برای ساخت خیابان سپه، اراضی زنگی آباد از میرزا شرف جهان قزوینی خریداری شد و برای ساخت عمارت های حکومتی، کاخ ها و باغ ها و در نظر گرفته شد چند وقت بعد مجموعه کاخ و باغ هایی در این اراضی طراحی و ساخته شد. این خیابان بعدها و در زمان قاجار بزرگ تر شد و بناهای دیگری مثل تلگرافخانه در کنار آن احداث شد. در زمان ناصرالدین شاه به دستور مباشر سعدالسلطنه که بعدها حاکم قزوین شد، مهمانخانه و چاپارخانه ای در بخش جنوبی خیابان سپه ساخته شد که هر دوی آن ها در سال 1310 خورشیدی ویران شدند و سبزه میدانی بر جال آن ساخته شد که به خاطر کمبود آب ویرانه ماند و سال ها بعد با ساخت خط آهن در قزوین و ایجاد ایستگاهی در جنوب شهر، خیابان سپه تا ایستگاه امتداد پیدا کرد و سبزه میدان و بخشی از کاروانسرای سعدالسلطنه از بین رفتند. خیابان سپه و عمارت های تاریخی اطرافش از مهمترین جاذبه های گردشگری قزوین هستند و گردشگران زیادی در سفر به قزوین از آن دیدن می کنند.

سردر عالی قاپو در بخش شمالی خیابان واقع شده و یکی از هفت دروازه بزرگی به شمار می رود که رو به دولت خانه صفویان باز می شده است. بر روی کاشی های معرق پیشانی این سردر کتیبه ای با خط ثلث به چشم می خورد که کار خوش نویسی آن را علیرضا عباسی انجام داده و یکی از عناصر زیبایی این سردر است.

قسمت شرقی عالی قاپو پر از ساختمان های قدیمی است که در میان آن ها مدرسه امید و خانه فرهنگ امیرکبیر به چشم می خورند. درست در پشت سردر عالی قاپو چشمتان به مهم ترین بنای شهر یعنی عمارت چهل ستون می افتد، جایی که در دوره شاه طهماسب محل پذیرایی از مهمانان بوده و در وسط باغ جذابش درختانی هست کهنسال و سربفلک کشیده. این خیابان در سال های قبل درست مثل قلب مرکز شهر بوده و به عنوان مهم ترین آثار دوران صفویه با وسعتی بزرگ تر از امروز در عصر شاه طهماسب و شاه عباس برای پذیرایی از سفرای دولت های بیگانه و بزرگان مورد استفاده قرار می گرفته است. این خیابان امروز هم در محدوده محور فرهنگی واقع شده و مرنام و تجمع های زیادی در آن برگزار می شود.

خیابان سپه در سال 1387 به عنوان اولین خیابان ایران در لیست آثار ملی ایران قرار گرفت و در سال های 1387 تا 1389 از طریق شهرداری قزوین احیاء شد. نیازی نیست که حتما از پیشینه و گذشته این خیابان چیزی بدانید آثار تاریخی زیادی مثل مسجد و آب انبار در محدوده خیابان سپه به چشم می خورد که همگی نشان دهنده قدیمی و تاریخی بودن این خیابان هستند.