پخته خواری ناشران را بشناسید، بیشترین ناشرانی که ترجمه تکراری از شازده کوچولو ارائه دادند، این ناشران متقلب اند؟ - گردشیا

خبرنگاران-نرجس اشکی: برای کتابخوان های حرفه ای وقتی کتابی را از قفسه کتابفروشی برمی دارند، در کنار نام نویسنده، اولویت مهم دیگر نام مترجم است؛ چراکه در پیوندی ظریف و دقیق مترجم واسطه انتقال گوهر اندیشه نویسنده است و کمترین خللی در این میان به معنای گسست مخاطب از جانمایه حقیقی اثر است، ولی این روزها انتخاب بهترین ترجمه از میان ترجمه های مختلف و مکرر برخی کتاب ها، کار چندان ساده ای نیست و اقدام برخی ناشران در بازترجمه آثار پرفروش با ترجمه های پیروز، این انتخاب را با سختی بیشتری روبه رو می کند. کافی است نام یکی از شاهکارهای ادبیات جهان را در سایت های فروش کتاب جست وجو کنید تا در روبروه با ترجمه های متعدد از همان کتاب دچار سرگیجه شوید. البته مخاطبان حرفه ای و آشنا به ادبیات در انتخاب ترجمه های باکیفیت با مشکل چندانی روبه رو نیستند. آسیب جدی این موضوع متوجه آن دسته از مخاطبانی است که اشراف چندانی به این حوزه ندارند و تنها پس از خواندن کتاب ها متوجه پایین بودن کیفیت ترجمه می شوند. در راستای بررسی آسیب های پدیده باز ترجمه در صنعت نشر کشور، با اصغر نوری و پرویز شهدی از نام های آشنای حوزه ترجمه و مسعود کازری، مدیر انتشارات کتاب خورشید گفت وگو کرده ایم.

اصغر نوری- مترجم و کارگردان تئاتر

اصغر نوری، مترجم و کارگردان تئاتر: بازترجمه؛ نتیجه سودجویی و فرصت طلبی

یکی از دلایل مهم بازترجمه کتاب ها، عدم عضویت ایران در کنوانسیون برن یا همان قانون کپی رایت است؛ چراکه درصورت عضویت، یک ناشر خارجی فقط می تواند به یک ناشر یا مترجم ایرانی اجازه ترجمه و چاپ کتاب را بدهد و چون عضو این توافقنامه بین المللی نیستیم هرکس هر کتابی را مایل باشد، ترجمه می کند.

اصغر نوری در پاسخ به این پرسش که چرا در شرایط فعلی عضویت ما در کنوانسیون برن از جهات مختلف مقرون به صرفه نیست، ادامه داد: از نظر من علت اصلی عدم عضویت ما در قانون کپی رایت یا کپی رایت، مسائل مالی نیست، بلکه به علت وجود بندی در این توافقنامه است. همچنین وقتی شما قصد ترجمه و چاپ کتابی را دارید اجازه تغییر در آن کتاب را ندارید اساسا ایران نمی تواند عضو کنوانسیون برن شود و این مسئله فقط محدود به چاپ و نشر کتاب نیست؛ درصورت عضویت ما این قانون شامل سایر موارد ازجمله سینما، موسیقی و ... نیز خواهد بود. وی همچنین افزود: در این میان مسئله مالی کپی رایت تا حد زیادی قابل حل است. به این ترتیب وقتی ما از بازار کتاب بین المللی صحبت می کنیم، برای یک ناشر خارجی قابل فهم است که یک اختلاف واحد پولی در این میان وجود دارد. من بارها از ناشران خارجی کپی رایت گرفته و با این موضوع از نزدیک برخورد داشته ام و هر بار با گفت وگو و پیگیری حل شده است. به این ترتیب که کتابی که در فرانسه 15یورو قیمت گذاری می شود، در ایران با چاپ 500 یا هزار نسخه به قیمت 100هزار تومان به فروش می رسد؛ یعنی حدودا 2دلار یا 2یورو. آنها امروز درک کرده اند که نباید برای یک ناشر ایرانی همان پولی را درخواست کنند که برای یک ناشر اروپایی درخواست می کنند، از طرفی راه حل مقرون به صرفه تری هم که خود من شخصا در مورد آن با ناشران فرانسوی و سوئیسی به توافق رسیده ام، به این ترتیب بوده که ناشر پذیرفته در حدود 2 تا 5 درصد از فروش تیراژ کل کتاب به ناشر خارجی تعلق بگیرد و با اینکه مبلغ نهایی با احتساب تبدیل واحد پول مبلغ اندکی خواهد شد، اما در این مورد با اختلاف نظر جدی روبرو نشده ایم و به زعم من تا به امروز تنها مسئله مهم از نظر ناشر خارجی قانونی کار کردن بوده است.

با این وصف، تا حدی روشن شد که عدم عضویت ما در قانون کپی رایت مربوط به مسئله مالی نیست، ولی پیامدهای عدم عضویت ایران در این قانون به این ترتیب است که مترجم وقتی کتابی را ترجمه می کند و آن کتاب در بازار نشر از طرف مخاطب با اقبال خوبی روبرو می شود، ناشران دیگر به این فکر می افتند که آنها هم کتاب مورد نظر را منتشر کنند که باز هم اگر عضو قانون کپی رایت بودیم این اتفاق هرگز امکان وقوع نداشت. بیاییم ابتدا فرض خوش بینانه مسئله را بررسی کنیم. مسئله به این ترتیب خواهد بود که مترجمی کتابی را ترجمه کرده و به علت استقبال از آن کتاب، ناشران دیگر کتاب را به دست مترجم خودشان سپرده و عملا کتاب از طریق مترجم دیگری ترجمه می شود. این به خودی خود اشکالی پیش نمی آورد، ولی در سال های اخیر ما شاهد این مسئله هستیم که ناشران دوم و سوم وقتی کتابی را دوباره منتشر می کنند، هرگز کتاب را مجددا ترجمه نمی کنند، بلکه از روی ترجمه اول رونویسی و متن را دستکاری می کنند و به نام یک مترجم تازه، همان کتاب منتشر می شود.

اشباع بازار از ناشران فرصت طلب

در شکل بدبینانه ماجرا باید گفت که بازار امروز نشر ایران از ناشران و مترجمان فرصت طلب و پخته خوار اشباع شده است؛ به این ترتیب که وقتی مترجمی سراغ کتابی از یک نویسنده می رود، به محض اطلاع، دیگر مترجمان به همان کتاب یا کارهای دیگر آن نویسنده هجوم می آورند و این هجوم وقتی بارزتر می شود که نویسنده ای برنده یک جایزه جهانی معتبر شود. مثالی می زنم از تجربه شخصی خودم؛ از گذشته طبق عادت شخصی همیشه یک نویسنده را انتخاب کرده و بعد از مطالعه آثار او حداقل 2 یا 3کار از همان نویسنده را ترجمه می کنم. چندی پیش از یک نویسنده فرانسوی به نام ژان پل دوبوا کتابی را ترجمه کردم با عنوان ماهی ها نگاهم می کنند، بعد از این کتاب، مشغول ترجمه کتاب دیگری از آن نویسنده شدم با نام شوخی می کنید موسیو تانر در همان ایام حدود سال2019 ژان پل دوبوا برنده جایزه گنکور شد. با اطمینان می گویم قبل از آن هیچ مترجمی سراغ کتاب های او نرفته بود، ولی به محض برنده شدن کتاب این نویسنده در گنکور، ناشران و مترجمان ایرانی به سمت این نویسنده هجوم آوردند؛ این در حالی است که من اعلام کرده بودم که در حال ترجمه کتاب دوم و پس از آن کتاب سوم از این نویسنده هستم، ولی کسی به این موضوع توجهی نکرد و در همان موقع 3ترجمه مختلف از کتاب بیرون آمد.

پرویز شهدی- مترجم ادبیات فرانسه

پرویز شهدی، مترجم: نبود نقد مؤثر؛ زمینه ساز ترجمه های جعلی

پرویز شهدی، مترجم، در پاسخ به خبرنگار خبرنگاران درباره علت پدیده بازترجمه گفت: خوشبختانه تا به امروز با چنین ناشرانی سروکار نداشته ام، ولی متوجه شده ام که در بازار نشر فعلی برخی از آثار کلاسیک مهم از طریق افراد مختلفی بارها ترجمه شده اند؛ به رغم اینکه ترجمه های قبلی ترجمه های پیروزی بوده اند و متأسفانه ترجمه های تازه از طریق کسانی ارائه شده که سابقه و تبحر کافی در این زمینه نداشته و نتایج کارشان گویای این مسئله است. هر چند منکر ارائه ترجمه های تازه و با رویکرد تازه درباره آثار کلاسیکی که از ترجمه قبلی شان 60-50 سال گذشته، نیستم. شخصا خود من کتاب هایی از این دست را با صلاحدید ناشر مجددا ترجمه کرده ام و مورد استقبال هم واقع شده اند. زبان هم مانند هر پدیده دیگری در حال دگرگونی و تغییر است. زبانی که 60سال پیش به کار می رفت امروز دیگر کاربرد گذشته را ندارد و در چنین شرایطی اقدام به بازترجمه برخی از ترجمه های قدیمی آثار کلاسیک، خود خدمتی به ترجمه و نشر کشور است؛ به شرط آنکه نتیجه از کیفیت و کارایی بیشتری نسبت به ترجمه قبلی برخوردار باشد؛ در گذشته مجلات و روزنامه ها ترجمه های ادبی را زیر ذره بین نقد می گرفتند و آثار بی کیفیت به واسطه شناسایی و بررسی این رسانه ها به سرعت از دور رقابت خارج شده و عرصه ای برای جولان نمی یافتند، ولی متأسفانه امروز جای این رویکرد رسانه ها خالی است. در گذشته کتاب ها را به اعتبار نام مترجم و نام ناشر می خریدیم؛ چراکه مبنای کار ناشران حرفه ای از دیرباز تا به امروز بر این منوال بوده که هرگز برای سود و منفعت مالی ترجمه های نازل و بی کیفیت را روانه بازار نشر نمی کنند؛ چه برسد به بازترجمه های جعلی و رونویسی!

مسعود کازری- مدیر انتشارات کتاب خورشید

مسعود کازری، مدیر انتشارات کتاب خورشید: افزایش ترجمه های جعلی

مدیر انتشارات کتاب خورشید هم نظراتش را فهرست وار مطرح نمود :

1- نبود پیوند با معاهده ها و کنوانسیون های بین المللی کپی رایت برای حفظ حقوق صاحب اثر

2- نبود اراده برای پیوستن به معاهده ها و کنوانسیون های بین المللی کپی رایت در دولت های گذشته به عنوان متولی قانونی این کار

3- نبود سیاستگذاری روشن برای پیشگیری از تکرار این پدیده

4- نبود ساز و کار پیگیری مؤثر قانونی برای جلوگیری از تولید و انتشار ترجمه های جعلی و تقلبی از روی ترجمه های ناشران اصلی آثار

شاید نقشه راه خروج از این مشکل مالی، اجتماعی و فرهنگی در کشور ما، تبدیل شدن نبودهای عنوان شده در بالا، به بود است. امیدوارم چنین شود تا کتابخوان یا مصرف کننده این کالای فرهنگی در مقابل پرداخت هزینه ای که در این روزگار سخت می پردازد، کالای درستی به دست آورد.

• جولان کتاب های بی قیمت در بازار نشر| بی ثباتی قیمت کاغذ به پشت جلدها کشیده شد
• کاهش قیمت کاغذ ادامه دارد؟ | قیمت جهانی کاغذ همچنان نوسان دارد

نبود اهرم قانونی

همه این اقدامات نشانگر این است که ما در یک فضای غیرحرفه ای کار می کنیم و با این اوصاف متأسفانه باید گفت علت اصلی باز ترجمه ها در حال حاضر سودجویی و فرصت طلبی است؛ هر چند علت دومی وجود دارد که به عنوان یک علت حرفه ای در همه جای جهان رایج است؛ مثلا کل آثار شکسپیر 3بار در فرانسه با 3مترجم مختلف منتشر شده است. نخستین مترجم شکسپیر ویکتور هوگوست، بعد از آن در اوایل قرن بیستم، فرد دیگری مجددا آثار او را ترجمه کرده و در اواخر قرن بیستم مجددا آثارش از طریق فردی به نام ایو بون فوآ، شاعر بزرگ فرانسوی برای آخرین بار ترجمه شده است و تنها علت این بازترجمه ها از نظر آنها این است که چون آثار شکسپیر میراث ادبیات جهان است، بهتر است هرازگاهی ترجمه ای تازه با رویکردی نو از آثار او ارائه شود؛ رویکردی که هم تکنیکی است و مسئله زبان در آن مطرح است و هم در راستای کمک به درک تازه ای از این میراث جهانی است. البته با این نگاه که بازترجمه آثار کلاسیکی که مشمول گذر زمان شده اند با رویکردی نو، خدمتی به ترجمه و روزآمدی آن است، ولی مسئله عجیب در بازار نشر ایران این است که همچنان شاهد روند انتها ناپذیر از بازترجمه بی قاعده آثار کلاسیک هستیم. به عنوان مثال می توان کتاب شازده کوچولو آنتوان دوسنت اگزوپری که در حال حاضر حدود 50 ترجمه مختلف از آن در بازار وجود دارد یا بیگانه آلبر کامو را که حدود 10نفر آن را بازترجمه کرده اند، نام برد. روش پیشگیرانه و بازدارنده برای هر چیزی از 2حالت خارج نیست؛ این پیشگیری و بازدارندگی یا قانونی است یا اخلاقی! به علت عدم عضویت ایران در کنوانسیون برن ما به لحاظ قانونی قادر به جلوگیری از بازترجمه نیستیم. تنها بخش باقیمانده مسئله پرداختن به بحث اخلاقی آن است، شاید تنها بتوانیم به واسطه تذکر و تکرار این موضوع کاری کنیم که مترجم ها و ناشران این کار را غیراخلاقی بدانند و از ارتکاب آن اجتناب کنند. در غیر این صورت و در حال حاضر هیچ اهرم قانونی برای ممانعت از این کار وجود ندارد.