معنای ذهنی دانشجو از دانشگاه چیست؟ - گردشیا

اگر علاقمند به دریافت بهترین خدمات تحصیل استرالیا هستید با ما همراه شوید، با مجری مستقیم ویزای تحصیلی استرالیا، با دریافت مشاوره رایگان از مجربترین تیم مهاجرتی استرالیا، بهترین مسیر را به سوی دانشگاه های استرالیا انتخاب کنید.

محققان در پژوهشی با عنوان تحلیل پدیدارشناسی معنای ذهنی دانشجو از دانشگاه اظهار نموده اند: دانشجویان می خواهند با ورود به دانشگاه عظیم و جامع در پایتخت پایگاه اجتماعی خود را بالاتر ببرند و کسب اعتبار نمایند. با تمام نارضایتی ها از خوابگاه، معنی ذهنی مثبتی که از آن در تصور دانشجو وجود دارد این است که زندگی در خوابگاه می تواند سبب بالا بردن مهارت هایی در فرد گردد ازجمله کسب استقلال فردی، یادگیری مدیریت مالی، تقویت تعاملات اجتماعی، شناخت از خود و سازگاری با محیط. تعداد کمی از دانشجویان، معنای کسب مهارت در دانشگاه برای اشتغال در آینده را در ذهن داشتند.

در این پژوهش که توسط مسعود کوثری دانشیار دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران و مژگان خوشنام دانشجوی دکتری جامعه شناسی فرهنگی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم اجرا شده، آمده است: هدف از پژوهش حاضر دستیابی به معنای ذهنی دانشجویان و درک آن ها از دانشگاه پیش از ورود به این محیط بوده است و نتیجه تحقیق، توصیفی سیستماتیک از معنای ذهنی دانشجو نسبت به دانشگاه ایرانی بوده است.

پذیرش در نظام آموزش عالی؛ سرمایه گذاری مادام العمر است

در این پژوهش آمده است: تصور و ذهنیت دانشجویان نسبت به دانشگاه ازجمله موضوعاتی است که در حوزه آموزش عالی طی سال های اخیر موردتوجه قرار گرفته است. این مسئله که دانشجو با چه انتظاراتی وارد دانشگاه شده است و تصور او از محیط آموزشی، فیزیکی، پژوهشی، فرهنگی و تعاملی در دانشگاه چه بوده است موضوع بسیار مهمی است؛ خصوصاً در دانشگاه های طراز اول کشور که دانشجو در زمان قبولی در آن ها سختی های بیشتری متحمل شده و انتظاراتی را در قبال این سختی ها داشته است.

هر دانشجو با مجموعه ای از تفاوت های شخصی، خانوادگی، محیطی و تجربه های اجتماعی به دانشگاه وارد می گردد و آرزوها و اشتیاق زیادی برای ورود به محیط دانشگاه و تحصیل در آن را دارد، زیرا همانطور که پژوهش ها نشان می دهند، افراد خوش شانسی که دسترسی و پذیرش در نظام آموزش عالی را قسمت خود می نمایند، یک سرمایه گذاری شخصی با منافع مادام العمر انجام می دهند. اما اینکه دانشجو قبل از این مرحله و پیش از ورود به دانشگاه دارای چه تصورات و ذهنیتی نسبت به این محیط آموزشی بوده است حائز اهمیت است.

آموزش دانشگاهی، شایسته سالاری است

محققان این پژوهش، نظریه های مختلف در رابطه با آموزش عالی را چنین بیان کردند: در فرهنگ عمومی، عموماً سه نظریه درباره علت حضور مردم در نهادهای آموزش عالی وجود دارد. نظریه نخست اعلام می نماید که آموزش، شایسته سالاری است. آموزش، یک طبقه بندی نماینده اجتماعی است که به طور اثربخش افراد را بر پایه تمایل و توانایی برای نمایش دامنه ای از شایستگی ها مرتب می نماید، جامعه به سازوکاری احتیاج دارد تا افراد باهوشتر را از افراد کم هوشتر جدا کند. نظریه دوم رویکرد دموکراتیک است که بر پایه این رویکرد، آموزش تأمین نماینده شهروندان روشنگری است که بازتاب دهنده مهارت ها، نگرش ها و خصوصیاتی است که نوع بشر را در بهترین حالت متمایز می نماید. دانشگاه شهروندان آینده را در معرض دانش و اطلاعاتی قرار می دهد که آنها را روشنفکر و توانمند می نماید، صرف نظر از هر حرفه ای که آنها پایان انتخاب نمایند.

نظریه سوم مدعی است که آموزش عالی باید با موضوع مشاغل حرفه ای باشد، به ویژه طوری طراحی گردد که دانشجویان را مرتبط با یک شغل، آموزش داده و تجهیز کند، با توجه به اینکه اقتصادهای پیشرفته، متقاضی دانش و مهارت های تخصصی هستند و با توجه به اینکه هدف دبیرستان یادگیری عمومی است دانشگاه جایی است که افراد می توانند چیزهایی را که برای ورود به یک حرفه احتیاج دارند، بیاموزند.

پشت این سه نظریه متمایز پرسش هایی در مورد اینکه دانشجویان کدامیک از این عملنمودها را از دانشگاه انتظار داشته و نقش پررنگتری در انتخاب دانشگاه آن ها داشته است، واقع شده است. دانش آموزان و خانواده های آنها هنگام ورود به دانشگاه انتظارات مختلفی از دانشگاه دارند. کسب موقعیت های شغلی مناسب، پایگاه اجتماعی بالا ازجمله آن انتظارات است. دانش آموزان با جنسیت متفاوت و با پایگاه های اجتماعی و مالی گوناگون و انتظارات گوناگون وارد دانشگاه می شوند.

این انتظارات می تواند بخش های مختلف دانشگاه اعم از سخت افزاری و نرم افزاری را شامل گردد به عبارتی دانشجویان انتظاراتی از استاد، همکلاسی ها، فضاهای فیزیکی و آموزشی دانشگاه و... دارند که شناخت این انتظارات و حرکت در راستا تحقق آن ها، نتیجه ای جز بهبود کیفیت آموزش عالی و دانشگاه ها و افزایش انگیزش دانشجویان در بر نخواهد داشت. می توان به این واقعیت در تحقیقات و گزارش های رسمی اشاره نمود که در کشورهای پیشرفته یکی از انگیزه های مهم ورود به دانشگاه پرورش استعداد و علاقه های تحصیلی در راستای اهداف شغلی و حرفه ای است.

انگیزه شغلی مهمترین انگیزه بیشتر جوانان جهانست

در این پژوهش آمده است: دانشجویان بر اساس زمینه خانوادگی و اجتماعی خود انتظارات متفاوت و گوناگونی برای ورود به دانشگاه دارند. هرچه این انتظارات روشن تر و واضح تر باشد کار برای مسئولان دانشگاه آسانتر است؛ چراکه جهت گیری بسیاری از تصمیمات آنها روشن می گردد. انگیزه شغلی در کنار انگیزه علاقه تحصیلی و علمی مهمترین انگیزه های جوانان برای ورود به دانشگاه را تشکیل می دهند. در این میان، انگیزه شغلی مهمترین انگیزه بیشتر جوانان جهانست. این انگیزه در راستای تحولاتی است که در صندلی آموزش عالی در جهان به وقوع پیوسته است. بعضی از عوامل مؤثر بر انتخاب دانشجو برای حضور در دانشگاه با جنبه های اجتماعی، چشم انداز شغلی، جدا شدن از خانه و استقلال یا یادگیری مرتبط است.

عدم توجه مسئولان به ادراکات دانشجویان سبب اشتباهاتی نظیر افسردگی و سرخوردگی می گردد

بر اساس این پژوهش: کسانی که مسئولیت های مراقبتی دارند، دانشگاه را به عنوان یک ابزار برای رهایی از این مسئولیت ها و فرصتی برای تغییر در آینده دیده اند. طی مطالعه ای که درباره دانشگاه فردوسی مشهد، بدست آمده است دانشجو با علاقه به تحصیل و امید به آینده ای بهتر به علاوه حسب عوامل خانوادگی و مالی رهسپار دانشگاه می گردد. در یک تحقیق به صورت مصاحبه ای 74 درصد اظهارات، تجربه منفی دانشجویان را از دانشگاه بازتاب می دهد. حس تبعیض در میان دانشجویان به وضوح دیده شده است و فرهنگ شفاهی و چهره به چهره و عاطفی همچنان برای دانشجویان ایرانی مهم است.

فضای دانشجویی ایران در حال عبور از دوره نخبه گرایی آکادمیک و حس استاد و شاگردی به معنای سنتی کلمه است. مقررات خشک حدبیشتری و روالی بوروکراتیک دانشگاه در ادراک زیسته دانشجویان، بازتاب بسیار ناراحت نماینده داشته است. مشارکت نمایندگان در پژوهش از بیشتر درس های عمومی دل زده شده اند. تجربه پژوهشگر و گپ و گفت با دانشجویان مختلف این امر را نشان می دهد که عدم توجه مسئولان به انتظارات و ادراکات دانشجو نسبت به دانشگاه می تواند گاهی سبب بروز مسائل زیادی برای دانشجوی تازه وارد به دانشگاه ازجمله افسردگی، حس سرخوردگی، پوچی، ناکامی، بی هدفی، روی آوردن به رفتارهای بزهکارانه، تغییر رشته دادن ها و... گردد.

کسب حس ناکامی و افسردگی، ناشی از برآورده نشدن انتظارات از دانشگاه

محققان این پژوهش ضمن تأکید بر اینکه دانشجویان یکی از ذی نفعان حوزه آموزش عالی هستند، افزوده اند: توجه به انتظارات دانشجویان و برآورده کردن آن ها سبب افزایش سطح کارایی و کیفیت آموزش عالی کشورمان خواهد شد. بدون فهم ادراکات این دانشجویان که بالاترین زحمت ها را برای ورود به دانشگاه های دولتی و طراز اول کشور داشته اند، نمی توان در آینده از ایشان انتظار رجحانن بودن را داشت.

معنای ذهنی دانش آموزانی که در شرف ورود به دانشگاه طراز اول کشور بوده اند، این بود که کلاس های درس سطح علمی بالایی دارند و محیط آکادمیک قوی ای را تجربه خواهند کرد؛ اما این انتظار برآورده نشده و از تعابیری مانند وارد شدن شوک عظیم و شکستن بتی که ساخته بودیم استفاده کردند.

دانشگاه؛ آرمان شهر و قبله آمال دانشجویان

در این پژوهش آمده است: دانشجویان صرفاً برای درس خواندن به دانشگاه نیامده اند، دانشجویان ممکن است داوطلبانه به عنوان بخشی از مشارکت مدنی از سوی دانشگاه؛ درگیر فعالیت های خودگردان با هدف کسب تجربه و یا افزایش چشم انداز اشتغال خود یا برای یاری به جامعه، یا به این دلیل که از آنها خواسته شده بشوند. دانشجویان می خواهند با ورود به دانشگاه عظیم و جامع در پایتخت پایگاه اجتماعی خود را بالاتر ببرند و کسب اعتبار نمایند و داشتن ذهنیت ایده آل از دانشگاه را بسیاری از دانشجویان دارند. حتی در هنگام ورود به دانشگاه، آن را به صورت آرمان شهر و قبله آمال خود و مکانی بسیار متفاوت تر از محیط هایی که تا به امروز تجربه نموده اند تصور داشتند. یکی از مواردی که توسط دانشجویان عنوان شد امکانات بالای دانشگاه بود که تصور بسیاری از دانشجویان پیش از ورود به دانشگاه تهران بوده است؛ که اغلب با آنچه پس از ورود به دانشگاه با آن روبرو شده اند متفاوت بوده است.

دانشجویان از انفعال و بی تفاوتی به محیط پیرامون خود بیزارند

محققان این پژوهش اظهار نموده اند: در یک محیط رقابتی که سازمان ها برای جلب رضایت ذی نفعان (دانشجویان) کوشش می نمایند، خدمات ارائه شده یک عنصر کلیدی در موفقیت و رجحان سازمان ها محسوب می گردد؛ بنابراین منابع علمی، کتابخانه، فناوری های مورد استفاده در دانشگاه نقش بسزایی دارند. ازاین رو مسئله سیستم های کامپیوتری و تکنولوژی اطلاعات ازجمله مواردی است که باید دانشگاه ها در ایجاد یا بهبود مداوم آن ها کوشش نمایند تا دانشجویان با رضایت بیشتری از دانشگاه یاد نمایند و باعث سودآوری در سازمان دانشگاه شوند.

دانشجویان از انفعال و بی تفاوتی به محیط پیرامون خود بیزارند. همیشه از دانشجویان انتظار می رود که فعال، پویا و حساس به اطراف خود باشند و گویا این ویژگی با دانشجو پیوند خورده است. شاید به خاطر همین انتظار افراد جامعه از قشر دانشجو است که یکی از معانی ذهنی فرد در زمان ورود به دانشگاه، این چنین شکل می گیرد و محیط دانشگاه را بهترین محیطی می داند که می تواند این پویایی را در آن جستجو کند. این پویایی را در زمینه های مختلف می توان انتظار داشت همانطور که دانشجویان اشاره می نمایند؛ از عکس العمل نسبت به مسائل صنفی تا نارضایتی از سطح علمی و سواد اساتید، حتی در سطح وسیع تر و حساسیت در زمینه مسائل خارج از دانشگاه و مسائل اجتماعی.

محققان این پژوهش با اشاره به اینکه تعداد کمی از دانشجویان، معنای کسب مهارت در دانشگاه برای اشتغال در آینده را در ذهن دارند، عنوان نموده اند: تعدادی از دانشجویان ورود خود به دانشگاه را همزمان دانسته اند با کسب مهارت هایی ازجمله یادگیری زبان های مختلف، شرکت در دوره ها و کلاس های جهاد دانشگاهی و... و این انتظار را از دانشگاه دارند که این امکانات را فراهم و برای این ها تسهیل کند. نکته قابل توجه اینکه تعداد کمی از دانشجویان، معنای کسب مهارت در دانشگاه برای اشتغال در آینده را در ذهن داشتند. درصورتی که در پژوهش های خارجی بیان می دارند که انگیزه شغلی بالاترین انگیزه جوانان جهان برای ورود به دانشگاه است. شاید این را بتوان با ناامیدی جوانان از کسب شغل مرتبط با تحصیل پس از فارغ التحصیلی از دانشگاه مرتبط دانست. بازدهی اجتماعی آموزش عالی در ایران بالاتر از بازدهی مالی آن است و به طورکلی بین فضای آموزش و فضای کسب وکار جدایی درونی وجود دارد. می توان اینطور نتیجه گیری کرد که دانشجویان در زمان ورود به دانشگاه انتظار کسب مهارت هایی که در آینده به اشتغال آنها یاری کند را ندارند و درواقع این فضای ناامیدی را در میان آنها نشان می دهد.

عوامل سازنده بر هویت حرفه ای دانشجویان را باید درون متن زندگی دانشجویی جستجو کرد. در ارزیابی هویت دانشجویی باید دید که آگاهی و تحلیل فرد از خودش به عنوان یک دانشجو چیست و چه درکی از عضویت در یک دانشگاه دارد. بسیاری از دانشجویان کسب هویت دانشجویی و احساس استقلال و ابراز وجود را ازجمله ادراکات خود از محیط دانشگاه می دانستند؛ اما این تصورات در مقایسه با معانی دیگر ازجمله سطح علمی بالا، توانمندسازی فردی و کسب مهارت و فعالیت در کانون های فرهنگی و تشکل های سیاسی به میزان بسیار کمتری موردتوجه قرار گرفته است. پیشنهادی که به مسئولان آموزش عالی داده می گردد این است که هر چه بیشتر به درک و تصور دانشجویان از دانشگاه توجه نموده و سعی در برآوردن این انتظارات داشته باشند، همیشه روحیه شادی، نشاط و رضایت در میان دانشجویان وجود داشته و به دنبال آن افزایش سطح علمی و تعاملات مفیدتر و سازنده میان دانشجویان و اساتید و سایر مسئولان دانشگاه برقرار خواهد شد.

این مقاله در مجله پژوهش در نظام های آموزشی، شماره 88، در پاییز 1398 منتشر شده است.