همه چیز درباره قلعه ایرج
به گزارش گردشیا، قلعه ایرج یکی از قدیمی ترین و بزرگترین قلعه خشتی نظامی دوره ساسانیان در نزدیکی تهران است که هنوز پذیرای گردشگران داخلی و خارجی می باشد.
راه دسترسی به قلعه ایرجبرای دیدن قلعه ایرج باید به نزدیکی دو شهرستان پیشوا و ورامین در استان تهران بروید و سری به روستای عسگرآباد عباسی شهرستان پیشوا بزنید؛ این قلعه در سمت شمال جاده ارتباطی ورامین به پیشوا واقع شده است.
تاریخچه قلعه ایرجقلعه ایرج یکی از کم مانندترین دژهای خشتی دنیا است و با ارتفاع 50 فوت با گسترده 200 هکتار در دوران ساسانی ساخته شده اما به علت نگهداری نکردن و تخریب از طریق افراد سودجو به شدت آسیب دیده است. ژان دیولافوا و کلایس، باستان شناسان اروپایی در این باره تحقیق کرده اند و کلایس در مورد قلعه ایرج آورده است که درازای شمالی - جنوبی قلعه ایرج 1214 متر و پهنای خاوری - باختری آن 1150 متر است که با هیچ یک از قلعه های خشتی و تاریخی دنیا قابل مقایسه نیست.
به باور بعضی، قلعه ایرج همان دژ وارنا است که در وندیداد نام آن آمده است. اعتمادالسلطنه در کتاب مرآت البلدان و جرج کرزن در سفرنامه اش قلعه چهارگوش ایرج را با دژ وارنا که در اوستا آمده است برابر دانسته اند.
چهاردهمین کشور با نزهت که من اهورا مزدا آفریدم وارنای چهارگوش است، زادگاه فریدون، قاتل اژدی هاک. - وندیداد، اوستا
همچنین چون ایرج نام فرزند فریدون بوده است احتمال این که قلعه ایرج همان وارنا باشد زیاد است.
معماری قلعه ایرجاین دژ مستحکم که در سال 82 و با شماره 9835 در لیست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است، با ابعادی در حدود 1440 در 1280 متر بر روی بلندترین قسمت محیط اطراف بنا شده و قرار گرفتن بر روی این بلندی به جهت تسلط از درون قلعه بر محیط اطراف می باشد و همین عامل سبب عظمت فزاینده قلعه ایرج است؛ این قلعه دارای چهار دروازه برای رفت و آمد به درون قلعه بوده که اکنون تنها دروازه اصلی آن به جای مانده است.
کلایس، باستان شناس اروپایی در مورد قلعه ایرج گفته است: ابعاد داخلی شمال- جنوب قلعه ایرج 1214 متر و ابعاد شرقی- غربی آن 1150 متر است که با هیچ یک از قلعه های خشتی و تاریخی دنیا قابل مقایسه نیست.فرم مهندسی و معماری قلعه اصلاً شبیه بناهای اسلامی نیست و این امر نشان از قدمت بسیار بالای آن دارد، این دژ به شکل مستطیل بوده و با خشت و گل ساخته شده و خشت های بکار رفته در این قلعه بزرگ و در ابعاد 60 در 25 سانتی متر است.حصارهای قلعه ایرج ضخامتی بین 17 تا 22 متر دارند و بر روی حصار قلعه دو برج وجود دارد که برای نگهبانی از قلعه استفاده می شده، اغلب مورخین بر این عقیده هستند که این دژ بزرگ استفاده نظامی داشته و در واقع یک پادگان بزرگ نظامی محسوب می شد.
نظر مورخین بر این است که قلعه ایرج یک دژ نظامی بوده که نظامیان در آن مستقر بوده اند، گرچه دقیقاً مشخص نیست کدام سلسله و در چه تاریخی آن را بنا کرده است، بعضی ساختمان قلعه را مربوط به کیانیان می دانند که آن را برای جلوگیری از حمله تورانیان ساخته اند و بعضی دیگر این قلعه را دژ نظامی بزرگی دانسته اند که در اطراف آن قلعه های نظامی کوچک تری پراکنده بوده و این قلعه برای دیده بانی و هماهنگی بین قلاع اطراف آن استفاده می شده است.
بین برج های دیده بانی راهروهایی درون دیوارها وجود داشته که برج ها را به یکدیگر متصل می کرده، ضخامت این راهروها طوری است که امکان حرکت ارابه های نظامی و ادوات جنگی بین آن ها وجود داشته است و از نظر امنیتی طوری طراحی شده که هرگونه رفت و آمد درون این راهروها و انتقال سرباز در آن از بیرون قلعه احساس نمی شده و دشمن احتمالی در شرایط محاصره قلعه از جنب و جوش های نظامی درون دژ بی اطلاع می مانده است.در گذشته اطراف این قلعه خندقی حفر بوده که اکنون برای استفاده های زراعی هموار شده است، در زمان دفاع در قلعه درون این خندق ها آب رها می شد که دسترسی به قلعه را ناممکن می ساخت، تأمین آب برای پر کردن خندق های قلعه ایرج از رشته قنات آجربس بوده که از همین قنات زمین های قلعه نیز سیراب می شدند.
قلعه ایرج یا قلعه گبریقلعه ایرج که افراد محلی به آن قلعه گبری می گویند، بزرگ ترین قلعه خشت خام در استان تهران، ایران و دنیا شناخته می شود، قلعه ای با ارتفاع بیش 15 متر مربوط به دوره ساسانی، هرچند آثار کشف شده از این قلعه کهنسال و شگرف دارای قدمتی بیش از 3 هزار سال هستند و این آثار فرضیه بازسازی و مرمّت قلعه در دوره ساسانی را قوت بخشیده است؛ اما قلعه ایرج با وجود این قدمت فراوان و وسعت بیش از 200 هکتار همچنان در غربت به سر می برد.
این قلعه از نظر زمانی هزار سال قبل از به دنیا آمدن مسیح(ع) و حدود 1500 سال قبل از تولد پیامبر اسلام(ص) بنا شده است؛ ساکنان این قلعه زرتشتی بوده اند و عنوان قلعه گبری نیز به همین علت به آن اطلاق می شود؛ زیرا گبر در لغت به پیروان دین زرتشتی گفته می شود.
این قلعه علاوه بر داشتن ارزش تاریخی دارای ارزش ممتاز فرهنگی- ادبی نیز هست؛ به این معنا که کسی عظمت این بنای کهن را درمی یابد که شاهنامه فردوسی را خوانده باشد و با شخصیت ممتازی چون فریدون آشنا باشد؛ در کتاب مقدس زرتشتیان جمله ای آمده است که عین جمله چنین است: و چهاردهمین کشور با نزهتی که آفریدم وارنای چهارگوش است محل تولد فریدون، قاتل اژی دهاک.
وارنای چهارگوش همین قلعه ایرج یا قلعه گبری است و از لحاظ زبان شناسی نیز محققان اثبات کرده اند ورامین واژه تغییریافته از ریشه وارنا است؛ اما اکنون این سوال مطرح می شود که فریدون کیست؟ کار مهّم او چه بوده است؟ فردوسی در شاهنامه چگونه او را معرفی می کند؟ شاید بتوان گفت مهّم ترین اقدام فریدون مقابله با ظلم و ستم پادشاه دوران خودش می باشد که خلاصه داستان به این شرح است:فردوسی به پادشاه ستمکاری اشاره می کند به نام ضحاک(اژی دهاک) که به خاطر رسیدن به سلطنت، پدرش را می کشد و شاه می شود؛ روزی شیطان در ظاهر آشپز دربار به حضور ضحاک می رسد و از وی اجازه می خواهد دو شانه شاه را ببوسد؛ شاه به او اجازه می دهد و شیطان دو بوسه به شانه ضحاک می زند و از جای آن دو بوسه دو مار بیرون می آید و پس از مدّتی دیگر شیطان در ظاهر طبیب به شاه مراجعه می کند و می گوید برای اینکه این دو مار به تو آسیبی نرسانند هر روز باید مغز سر دو جوان از این کشور را به مارها بدهی تا بخورند و به تو آسیبی نرسانند.
ضحاک ستمکار نیز هر روز دو جوان را بدست جلاد می سپارد و آشپز دربار مغز آن دو جوان را برای مارها آماده می کرد؛ ستم های فراوان ضحاک سبب نارضایتی های فراوان شد و چون در خواب دیده بود که شخصی به نام فریدون بساط حکومت او را برخواهد چید، مدام دنبال چنین شخصی بود تا اینکه پدر فریدون را به قتل رسانید(که نام پدر فریدون آبتین بود) و مادر فریدون که فرانک نام داشت، فریدون نوزاد را برداشت و به مرغزاری فرار کرد و دست مأموران ضحاک به او نرسید.
تا اینکه فریدون به سن جوانی رسید و ماجرای قتل پدر را از مادر شنید و از آنجا که نژادش به شاه تهمورث می رسید خود را سزاوار شاهی و حکومت دید و با لشکری قوی به سمت ضحاک حمله ور شد و ضحاک هم که به علت ظلم های فراوان دشمنان دیگری چون کاوه آهنگر داشت، انتها از طریق فریدون دستگیر شد و فریدون (که زادگاه او قلعه گبری است) ضحاک را به کوه دماوند می برد و آنجا در تنهایی مطلق ضحاک را به بند می کشد و گویا سروشی در جان فریدون گفته بود که چون ضحاک نحس است خون او را بر زمین مریز؛ بلکه او را به بند بکش تا از تنهایی و گرسنگی و تشنگی در عذاب باشد.
منبع: سایت ستاره
منبع: راسخون