سنگ، آبشار، دره - گردشیا

نویسنده: افشین یوسفی

عکاس: فرشید روزی طلب

منبع:راسخون

دره نوردی در دره رغز در منطقه داراب

ماجرای عبور و فرود از دره رغز در عمق 200 متری از سطح زمین و گذر از آبشارهای آن از طریق تیمی ماجراجو و دره نورد

رَغَز را رَقِز یا رَغِّز هم می خوانند؛ دره ای که از دوران قدیم به خاطر وجود آب در آن، مورد توجه مردمان محلی بود. هنوز هم روستاییان منطقه از آب خروجی این دره برای کشاورزی استفاده می کنند، اما ورود به این دره و شکل داخلی آن برای مردم محلی به دلیل وجود آبشارهای بلند در ابتدا و پایانی آن مقدور نبوده و شکل داخلی دره و عوارض طبیعی آن همیشه معمایی بزرگ برای مردم محلی به وجود آورده بود تا اینکه در دهه 70، کوهنوردان دارابی با تجهیزات خاص کوهنوردی و طناب و میخ و کارابین، از اولین آبشارهای بالای دره فرود رفته و به کف آن وارد شده و با پشت سر گذاشتن آبشارهای متعدد داخل آن، بالاخره از پایانی آن خارج شدند و در نهایت معمای دره رغز و بهشت گمشده داخل آن در همان سال ها برای کوهنوردان آشکار می شود. در این سفر ما هم می خواهیم همین جهت را برای کشف و مشاهده زیبایی این دره طی کنیم.

دره خطر

بارها تعریفش را از کوهنوردان شهر داراب شنیده بودم این دوستان، آبشارهای متعدد و گذرگاه های زیبای دره رغز را چنان توصیف می کنند که با شنیدنش، دل هر ماجراجویی برای رفتن به آنجا می تپد. مثل خود ما که پس از شنیدن این توصیفات، دل به راه دادیم تا به این تنگه یا دره در فسارود در 30 کیلومتری شمال شهر داراب استان فارس برویم.

عبور از این دره چندان هم بی خطر نیست؛ در سال های قبل و به هنگام گشایش جهت این دره، دو نفر از کوهنوردان خوب داراب در حوضچه های عمیق این دره جان خود را از دست داده اند. البته این تلفات تنها اتفاقات مهلک برای عبور از این دره نیست و تیم های دیگری هم دچار آسیب شده اند که از آن جمله می توان به آسیب های سطحی، زخم و شکستگی دست و پای برخی از بازدیدکنندگان در سال های اخیر اشاره کرد.

از آنجایی که یکی از خطرات مهم در پیمایش دره ها، بارندگی و سیلاب است، اینگونه برنامه های دره نوردی باید در خشک ترین ماه های سال انجام پذیرد و قبل از اجرای برنامه شرایط آب وهوا و بارندگی باید از چندین مرجع معتبر چک شود تا در زمان حضور تیم در دره، دچار سیلاب نشود، چرا که وجود سیلاب و بارندگی در دره مساوی است با مرگ حتمی. نمونه واضح این مسأله، سیل بزرگی بود که در سال 84 در دره اندرسم مازندران موجب کشته شدن 11 کوهنوردی شد که برای فرود از دره وارد آن شده بودند و در موقع وقوع سیل هیچ راه فراری نداشتند. این گونه دره های عمیق که کوهنوردان برای پیمایش وارد آنها می شوند، به دلیل شکل خاص مورفولوژی شان، عمیق بودن دره و وجود دیواره های عمودی، در موقع وقوع سیل هیچ راه فراری برای کوهنورد باقی نمی گذارند.

از دیگر خطراتی که دره نوردان با آنها روبرو هستند، وجود خود آب و رودخانه ای است که در کف دره جریان دارد. این آب انرژی زیادی دارد و در مواقع بسکمک موجب سقوط، گیرانداختن و در نهایت خفگی آنها زیرآبشار در موقع فرود شده و جریان های آب شدید و گردابی، دره نوردان را در حوضچه های عمیق کف دره بعد از هر آبشار گیر انداخته است. اما از آنجایی که جریان آب دره رغز از چند چشمه تأمین می شود و جریان عبوری این چشمه ها هم ضعیف است، این خطر برای این دره کمتر است و از این لحاظ رغز یکی از امن ترین و کم خطرترین دره ها در این مسأله به شمار می رود. البته به هر حال نباید این خطر را دست کم شمرد.

اما خطر دیگری هم دره نوردان را در درون دره ها تهدید می کند و آن هم شکستگی ها و آسیب هایی است که بر اثر پرش های بلند در حوضچه های عمیق صورت می گیرد. برای همین دره نوردان باید بیشترین احتیاط را در این مواقع انجام دهند که اگر شکستگی خاصی در بدنشان ایجاد شود، بیرون آوردن آنها از دره کاری بسیار سخت است. ما هم با در نظر گرفتن تمامی این خطرها، بالاخره بعد از تصمیم نهایی برای دره نوردی، اواخر تابستان را که فصل گرم و خشکی از لحاظ بارندگی در منطقه است برای اجرای این برنامه در نظر گرفتیم.

پیش به سوی فرود

تهران را به قصد شیراز برای همراه شدن با فرشید روزی طلب و دیگر دوستانش که از دره نوردان زبده شیراز هستند، ترک می کنیم تا برنامه سفر سه روزه مان برای فرود به دره رغز را عملی کنیم. روز اول برنامه را به پیمایش جهت تهران، شیراز، داراب با اتوبوس اختصاص داده ایم که خود برنامه ای طاقت فرساست و بیش از 1300 کیلومتر جاده ای است. پس از رسیدن به شیراز به سمت داراب می رویم؛ تقریباً بعد از سه ساعت رانندگی به منطقه ای به نام فسارود می رسیم که 30 کیلومتر تا شهر داراب (از جاده ششده) فاصله دارد. اینجا و از کنار جاده، دره به خوبی پیداست؛ شکاف عمیقی در کوه مقابل که چقدر با ابهت و هیجان انگیز است.

عمق رغز

از پایانی دره که به بالا نگاه می کنیم، دیواره های عمودی آن را می بینیم که به ارتفاع 200 متر هستند. اینجا هیچ راه فراری وجود ندارد. وقتی از اولین آبشار فرود رفتی باید تا آخرین آبشار پیش بروی تا از دره خارج شوی. برای همین هم قبل از فرود از اولین آبشار، باید فکر همه چیز را کرده باشید.

معمولاً برای اجرای برنامه های دره نوردی، به دلیل خطراتی که ذکر شد، تیم ها و نفرات آنها باید همگی زبده و کاربلد باشند. هر چند تیم کوچک تر و کارآزموده تر باشد، خطر کم تری تیم را تهدید می کند و حرکت تیم در دره، آبشارها و عبور از حوضچه های آب چابک تر است. معمولاً بهترین تعداد برای پیمایش یک دره، 5 تا 7 نفر است. تعداد کم نفرات نیز خطرناک است و اگر برای شخصی مسئله ای پیش آید، باید نفرات دیگری در تیم حضور داشته باشند تا به شخص آسیب دیده کمک کنند.

با رسیدن به منطقه فسارود، باید از یک جاده فرعی به طول سه کیلومتر از میان باغات مرکبات عبور می کند، به سمت حسن آباد که دهی در پای دره است، پیش برویم. جهت پیمایش ما به این صورت است که باید از کوه کنار دره اصلی در زمان 2/5 تا 3 ساعت صعود کنیم تا به بالای دره برسیم و از بالای دره وارد آن شده و آبشارها و حوضچه های آن را یکی پس از دیگری فرود برویم و از آنها بگذریم.

گرمای هوا در این منطقه و در این فصل از سال به شدت آزاردهنده است؛ چیزی در حدود 45 درجه سانتیگراد. به حدی که احساس می کنیم داخل فر خوراک پزی قرار گرفته ایم. اما همین گرما در روز فرود از دره به کمک مان خواهد آمد و از سرمازدگی که ناشی از فعالیت 10 ساعته در آب سرد است، نجات خواهیم یافت. در طول جهت هوا به قدری گرم است که چند نفر از اعضای تیم دچار گرمازدگی می شوند. بعد از چند ساعت کوهنوردی و عبور از میان صخره ها و کوه های اطراف، به بالای دره می رسیم؛ دره ای عمیق که نگاه کردن به آن از همین بالا هم ترسناک به نظر می رسد. از لابه لای صخره ها به پایین می رویم تا به کف دره برسیم. اینجا از رودخانه خبری نیست، اما کمی بالاتر چشمه آبی واقع شده است که آب کف دره و آبشارها از آن تأمین می شود.

پیمایش دره ها برای دره نوردان به این صورت است که از ورودی تنگه در جهت جریان آب وارد دره شده و بعد از فرود از اولین آبشار، دیگر راه بازگشتی وجود ندارد و میسر دره باید تا پایان طی شود و از آبشارها یکی پس از دیگری فرود رفته و بعد از فرود از آخرین آبشار از دره خارج شوند. این پیمایش ها معمولاً بسته به طول دره و عوارض داخلی آن از چند ساعت تا چند روز طول می کشد. از آنجایی که طول دره رغز 2 تا 3 کیلومتر بیشتر نیست و تعداد آبشارهای بلند آن 10 تا 12 عدد است، پیمایش آن برای تیم ما حدود یک روز کامل بیشتر زمان نمی برد و ما می توانیم بدون شب مانی که خود خطری مضاعف در دره نوردی است از دره خارج شویم.

برای وارد شدن به این گونه دره ها تیم باید تجهیزات فنی بسکمک داشته باشد. از جمله وسایل فنی برای اجرای این برنامه ها، همراه داشتن طناب های کوهنوردی 50 متری، انواع کارابین و حلقه های فلزی فرود، رول بولت، کمربندهای ایمنی، جلیقه نجات و لباس های غواصی و کوله پشتی های مخصوص دره نوردی ضد آب است که هر شخص باید به تنهایی آنها را داشته باشد.

پرش در حوض

در دره رغز آبشارهای کوتاه و بلند بسکمک وجود دارد که برای عبور از آنها باید از تجهیزات فنی ویژه مانند طناب و میخ و کارابین استفاده کرد. برخی از این آبشارها حوضچه های عمیق خوبی دارند که امکان پریدن در آن نیز وجود دارد. البته پریدن در این حوضچه ها خطراتی مثل شکستن استخوان ها دارد و باید بسیار مراقب بود که به صخره های اطراف برخورد نکرد.

دیدار با آبشار

وارد دره می شویم، اولین حوضچه آب با عمق کم 50 سانتیمتری و دیواره های عمودی دره به ما خوش آمد می گویند. بعد از گذشتن از منطقه ها سرسبز و نیزاری که گهگاهی در آنها آب تا بالای زانو می رسد، به حوضچه های بعدی می رسیم. هرچه جلوتر می رویم، عمق حوضچه ها به ترتیب زیاد و زیادتر می شوند. بچه های تیم نیز با روش های مختلفی از آنها عبور می کنند؛ برخی از حوضچه ها را باید از بالایشان عبور کرد و برخی دیگر را باید شیرجه زد و برخی را هم که دارای پرتگاه یا آبشار بلند و خطرناکی هستند، باید با طناب کوهنوردی فرود رفت. در تمام این مراحل باید مراقب بود تا به سنگ یا صخره ای برخورد نکنیم.

بزرگترین مزیّت این دره نسبت به دره های دیگر این است که تا فرودهای 3 متری را لازم نیست از طناب استفاده کنیم یا اینکه آنها را دست به سنگ، پایین بیاییم. تقریباً تمامی آنها را داخل آب می پریم. آب هم آنقدر زلال است که به راحتی می توانیم عمق هر حوضچه را ببینیم تا برای پریدن ها خطری نداشته باشد و با سنگ های کف حوضچه برخورد نکنیم.

بعد از 2 تا 3 ساعت، اولین آبشارهای بلندی که لازم است با طناب آنها را فرود رویم شروع می شود، آبشاری در حدود 8 تا 10 متر ارتفاع و یک حوضچه آب عمیق به عمق 10متر. دره، در ادامه اشکال متفاوتی به خود می گیرد؛ گاهی عریض می شود و گاهی تنگ. گاهی سبز می شود و گاهی دیواره ها عریان از گیاه. گاهی هم آن قدر عمیق که نورآفتاب به ما نمی رسد. در این نقطه، دره زیبایی خاصی پیدا می کند؛ اینجا شبیه به فیلم های رویایی و تخیلی از جزیره اسرارآمیز شده است.

اما تک خال زیبایی های این دره آبشاری به نام آبشار جام است. جام، نامی است که بچه های داراب روی آن گذاشته اند. در این نقطه زیبایی دره به اوج خود می رسد. چنان در عمق دره فرو می رویم که دیگر نور به زور به آن می رسد دره شبیه به غاری تاریک می شود، به طوری که در ابتدا فکر می کنیم باید با چراغ قوه وارد آن شویم. در این بخش از جهت به یاد داستان سفر به اعماق زمین نوشته ژول ورن می افتم.

در پایانی فرود از این آبشار زیبا و هیجان انگیز، باید در پایانی طناب و آبشار از روی یک لبه صخره ای درون یک حوضچه عمق دایره ای شکل بپریم که صدای مهیب برخورد نفرات با آب در بالای آبشاری که پایانی آن در تاریکی محو می شود، بسیار ترسناک است.

خروج از دره

از حوضچه عمیق که خارج می شویم، دره به شدت باز شده و نور کامل خورشید بر کف آن می تابد. این تقریباً نشانه آن است که به پایانی دره نزدیک می شویم. در یکی از آبشارهای پایانیی این دره بعد از آبشار جام، سنگ لوح یادبودی واقع شده است که مربوط می شود به حادثه غرق شدن دو نفر از کوهنوردان داراب در حوضچه کف آن. اینجا جایی است که خطرات دره خود را نشان داده و کوهنوردان دارابی روی خوش آن را ندیده اند. بعد از ادای احترام به جان باختگان این حادثه، ادامه جهت را در پیش می گیریم تا به سمت پایانی دره برویم.

در نهایت بعد از یک روز کامل دره نوردی و فرود و پرش در حوضچه ها، به آخرین آبشار می رسیم. از بالای آبشار که نگاه می کنیم، نفرات محلی را می بینیم که برای تفریح به آبشار رغز آمده اند و پایین آخرین آبشار و در حوضچه عمیق زیر آن مشغول آب تنی هستند. این منظره نشانه این است که آبشارها تمام شده اند و ما به پایانی دره رسیده ایم؛ دره ای با حوضچه های عمیق، آبشارهای بلند و خطراتش. دره ای با ماجراجویی ها و هیجان زیاد و خاطرات تلخ و شیرین در دل آن. بعد از آخرین فرود می توانیم لوازم فنی و طناب ها را در کوله ها گذاشته و با پای پیاده از دره خارج شویم و به روستا برسیم.

در پایانی کار به دره که نگاه می کنیم، این دره را یکی از زیباترین دره های ایران از نظر تعداد پرش و حوضچه های آب می بینیم. اما از لحاظ میزان خطری که داشت به دلیل جریان آب کف آن جزو دره های کم خطر ارزیابی می شود.

جام بلند بالا و پایان داستان

آبشار جام که تصویر آن را در بالا می بینید، یکی از زیباترین و تاریک ترین بخش های دره رغز است. دره در اینجا چنان به عمق زمین وارد شده که نور به کف آن نمی رسد و دیواره های دره چنان در پیچ وخم شان به بالا می فرایند که گویی این بخش از دره در دل غاری عبور می کند. آخرین آبشار دره رغز را هم در عکس سمت راست می بینید که چیزی در حدود 25 متر ارتفاع دارد. وقتی از این آبشار فرود می روی، تازه می فهمی که دره تمام شده و باید لوازمت را در کوله پشتی بچینی و کم کم از دره خارج شده و به آفتاب سلامی دوباره کنی.

منبع مقاله : نشریه سرزمین من، شماره 70.

/ج

منبع: راسخون