در کاوش های محوطه تل خاکستر نشانه ای از نهشته های باستانی به دست نیامد - گردشیا

مصطفی رشیدی ارزنده، سرپرست هیأت باستان شناسی تل خاکستر با اشاره به اینکه این محوطه که سال 1388 به شماره 5849 در لیست آثار ملی ایران ثبت شده، با پراکندگی سفال های سطحی که چندان پر شمار نیست، در پای کوهی در حاشیه شرقی جاده بسطام واقع شده، درباره نتیجه کاوش ها شرح داد: براساس ریخت شناسی امروزی، این محوطه فاقد نهشته های باستانی است که میتوان آن را به علت اسکان کوتاه مدت کوچ نشینی در آن دانست؛ زیرا که این محوطه به کوه ها و چراگاه های کوهستانی نزدیک است و می توانسته انتخاب خوبی برای اسکان موقت کوچ نشینان باشد.

او افزود: از دیگر نقاط ایران شواهدی در دست است که کوچ نشینان معمولا دامنه کوه را برای استقرار موقت ترجیح میداده اند. علت دیگر بر ماهیت کوچ نشینی این محوطه، یافته های سطحی آن و نیز فرسوده بودن آنهاست که با الگوی پیشنهادی برای یافته های سطحی محوطه های کوچ نشینی همخوانی دارد.

رشیدی ارزنده با یادآوری اینکه فصل اول فعالیت میدانی پروژه نجات بخشی حدس محدوده تقاطع غیرهمسطح و احداث جاده کمربندی مجن، شاهرود- آزادشهر در تیر 1399 به سرپرستی حسن رضوانی به انجام رسیده، اظهار کرد: این برنامه با هدف آنالیز و شناسایی آثار احتمالی جاده احداثی در کریدور نقطه تلاقی دشت بسطام و شاهرود به طول سه کیلومتر مورد پیمایش نهاده شد و در مرحله دوم در حریم محدوده راه و پیرامون محوطه تل خاکستر که در فاصله تقریبی 100 متری جنوب این جاده است 19 گمانه با ابعاد 5/1×5/1 متر ایجاد شد تا شرایط نهشته ها و لایه های طبیعی و باستانی مورد ارزیابی قرار گیرد.

سرپرست هیأت باستان شناسی تل خاکستر ادامه داد: در فصل دوم این برنامه پژوهشی و در ادامه فعالیت باستان شناسی در تنها سایت شناسایی شده سال گذشته، تمرکز بر ایجاد گمانه هایی برای مشخص کردن عرصه و حریم این محوطه در اولویت مطالعات پژوهشی نهاده شد و با کسب مجوز از پژوهشکده باستان شناسی فعالیت میدانی به انجام رسید.

او افزود: عملیات مشخص عرصه و حریم محوطه تل خاکستر با ایجاد گمانه هایی به ابعاد 5/1×5/1 متر در اطراف محوطه و کاوش آنها براساس لایه بندی طبیعی نهشته ها انجام و محل گمانه های اولیه براساس ریخت شناسی محوطه، شواهد سطحی و محیطی و با رعایت فاصله ای مناسب از آخرین حد شیب محوطه انتخاب شد.

این باستان شناس افزود: موقعیت گمانه های بعدی با توجه به نتایج بدست آمده از گمانه های پیشین و ارتباط فضایی آنها با یکدیگر جانمایی شد و در مجموع تعداد 10 گمانه در محدوده بلافصل در نقاطی که احتمال وجود لایه ها و نهشته های باستانی وجود داشت ایجاد شد که میانگین عمق گمانه های حفر شده بین 80 تا 160 سانتیمتر است.

رشیدی ارزنده گفت: گمانه های ابتدایی در آغاز کاوش در نیمه جنوبی و غربی با فاصله ای بین سه تا پنج متر از آخرین شیب برجستگی محوطه مورد کاوش نهاده شد و نتایج کاوش نشان داد در هیچ یک از گمانه ها نشانه روشنی از وجود بستر باستان شناختی وجود ندارد و ماهیتی انباشتی از رسوبات سیلتی رسی دارند.

او بعلاوه اظهار کرد: در نیمه شمالی و غربی این فاصله کمتر و تقریبا در ابتدای برجستگی محوطه گمانه ها ایجاد شد و نتایج این بخش نیز مشابه گمانه های پیشین است و هیچ نشانی از شکل گیری نهشته باستانی بچشم نمی خورد و تمامی لایه های شناسایی شده ماهیتی از رسوبات سیلتی و رسی است.

سرپرست هیأت باستان شناسی تل خاکستر با بیان این که با توجه به تعدد لایه های طبیعی سیلتی و رسی که ضخامتی بین 5 تا 10 سانتیمتر دارند و به دفعات در سالهای متوالی به شکل سیلابه و ته نشست های سیلت و رس شکل گرفته اند، احتمال وجود سیلاب ها و روان آب های فصلی از دشت بسطام و دامنه کوه منفرد کوه بری را قوت می بخشد، افزود: به منظور حصول اطمینان از وجود لایه باستانی در محوطه تل خاکستر، گمانه ای در رأس برجستگی و مرکز محوطه ایجاد و مشخص شد که بدنه اصلی که پراکندگی قابل ملاحظه ای سفال روی آن دیده می گردد نیز فاقد نهشته باستانی است.

او تنها نقطه قابل اتکا در محوطه را سفال های سطحی آن دانست و این احتمال را بیان کرد که تل خاکستر محوطه ای با استقرار کوتاه مدت کوچ رو است که تنها بقایای بر جای مانده از آن، شواهد سطحی سفال است و در ادامه گفت: پراکندگی سفال بر سطح محوطه زیاد نیست که آن هم بیشتر در بخش شرقی محوطه دیده می گردد و سفال های بدست آمده از نظر رنگ پوشش همگی قرمزند که در این میان شمار اندکی دارای نقوش هندسی سیاه رنگ هستند.

این باستان شناس بعلاوه اظهار کرد: ذکر این نکته لازم است که سفال های بخش غربی این محوطه با بخش شرقی تفاوت هایی را نشان می دهند، سفال های قرمز بخش شرقی ظریف تر دارای دیواره های نازک تر با تکه های منقوش بیشتر است و این پراکندگی در مساحتی بین 350 تا 400 متر مربع قابل مشاهده است.

رشیدی ارزنده افزود: نکته قابل توجه در سفال ها اندازه فرسایش در بدنه و نقوش زائل شده در نقوش سطحی آنهاست و هیچ نشانی از جابجایی سفال ها از مکان دیگری به این بخش دیده نمی گردد که با توجه به ریخت شناسی و مقایسات تطبیقی، این قطعات سفال مربوط به دوره فلات قدیم و متعلق به فرهنگ چشمه علی است.

سرپرست هیأت باستان شناسی تا خاکستری در عین حال اظهار کرد: اگرچه در لایه های مورد کاوش در گمانه ها نشانه ای از نهشته های باستانی بدست نیامد اما وجود یافته های سطحی از جمله قطعات سفال این سوال را در فکر متبادر می نماید که این محوطه با توجه به محل قرارگیری آن در حاشیه دشت و نقطه اتصال دو دشت بسطام و شاهرود، احتمالا اطراق گاه یا ماندگاه چند روزه ای برای انسانهایی بوده که از این گذرگاه عبور میکردند و بقایای فرهنگی هر چند اندک از خود بجای گذاشته اند؟

رشیدی ارزنده گفت: درباره شرایط زمین شناسی این منطقه که محوطه تل خاکستر در آن قرار گرفته است، این مکان به لحاظ شرایط استقراری مطلقا قابل سکونت نیست اما باید اشاره نمود که به علت نزدیکی به کوه موسوم به کوه بری، می توانسته به هنگام سیلاب نزدیکترین منطقه مرتفع به دشت و پناهگاه مناسبی برای در امان ماندن در مواقع پر خطر باشد.