شاهکار جیمز جویس به ایران می رسد؟ - گردشیا

به گزارش خبرنگاران، نزدیک به صد سال از چاپ رمان یولسیز (اولیس) جیمز جویس می گذرد؛ اثری که مقصود جویس از نوشتن آن، تغییر سرنوشت ادبیات معاصر بوده، اما تا امروز ترجمه ای از آن به دست خواننده فارسی زبان نرسیده است، به جز ترجمه منوچهر بدیعی از بخشی کوتاه از این اثر که او نیز نسخه کامل آن را تا کنون منتشر ننموده است. به اعتقاد منتقدان، رمان اولیس یا یولسیز با برخورداری از تکنیک های چندصدایی روایی، سیال ذهن و درون تک گویی های شخصیت های اصلی، راوی های خارق العاده، پیچیدگی های زبانی، زمان غیرخطی و شناور، پس زمینه های تاریخی، اشاره هایش به اودیسه ی هومر و ده ها اثر ماندگار دنیا و بسیاری ویژگی های دیگر، از معدود نمونه های تاریخ ادبیات است که با نثری عجیب و غریب به عرصه هایی نو در رمان نویسی پا گذاشته که تا کنون کمتر نویسنده ای موفق به ورود به آن قلمروها گردیده است. شاید دیگر زمان آن رسیده باشد که خوانندگان فارسی زبان نیز به دنیای این کتاب وارد شوند، به خصوص که باخبر شدیم دکتر اکرم پدرام نیا چند سالی است مشغول ترجمه این اثر جویس بوده و جلد اول آن را نیز آماده انتشار نموده است. به همین مناسبت با او در این باره گفت وگویی انجام دادیم.

- پیش از هرچیز درباره نام دقیق این کتاب جیمز جویس بگویید؛ اولیس یا یولسیز؟

- در ایران که به اولیس معروف است، اما به دلایلی که یکی از مهمترین آن ها را در این فرصت کم شرح می دهم، تصمیم گرفتم تلفظ خود نویسنده، یعنی یولسیز، را حفظ کنم. جویس در این رمان الگوهای اسطوره ای هومری را به کار می برد و اسم رمان و اسامی فصول آن را از اسم شخصیتی از شخصیت ها یا فصلی از فصول اودیسه ی هومر برمی گزیند. نکته مهم در این است که جویس اسامی همه شخصیت ها و الگوهای اسطوره ای هومری را مطابق با تلفظ یونانی آن ها ضبط نموده، به جز اسم خود رمان، که همان اسم پادشاه افسانه ای یونان و قهرمان اودیسه ی هومر، اودیسیوس (اولیس در فارسی) است، اما به دلایلی اودیسیوس را، که تلفظ یونانی و رایج آن در زبان انگلیسی است، برای اثرش انتخاب ننموده بلکه یولسیز، یعنی تلفظ لاتین آن، را ضبط نموده است. به همین دلیل، تصمیم گرفتم در ترجمه اسم رمان هم دامن امانت را رها نکنم و آن را یولسیز بگذارم.

- ترجمه این رمان را از چه زمانی شروع کردید؟

- مطالعه و تحقیق جدی درباره این اثر را از زمستان 1391، پس از ترجمه رمان لولیتا، شروع کردم. البته از شروع دهه 80، به شکل پراکنده، درباره آن تحقیق و مطالعه می کردم و به دلیل وفور جملات ایتالیایی و فرانسوی، هم زمان به آموختن این دو زبان نیز مشغول شدم. ترجمه آن را از شهریور 1393 شروع کردم و از همان زمان تا امروز، روزی 10 و گاه تا 14 ساعت روی آن کار می کنم.

- از دشواری های ترجمه یولسیز بگویید. روند ترجمه این کتاب با ترجمه دیگر کتاب ها چه تفاوت هایی دارد؟

- برای ترجمه اثر، علاوه بر مطالعه بی شمار آثار بزرگان و استادان جویس شناس دنیا و استفاده از تعابیر و تفاسیر متفاوت و مشابه آن ها، هر کلمه را با ترجمه های جدید فرانسوی و ایتالیایی یولسیز تطبیق می دهم، به این دلیل که ترجمه اولیه فرانسوی اش با نظارت خود جویس انجام گردیده است. برای بیشتر واژه ها یا عبارت های مبهم یا اشاره هایی که به طور آشکار یا تلویحی به رویدادهای تاریخی و متون ادبی دیگر دارد، با ذکر منابع، پی نوشت آورده ام. میزان پی نوشت ها در این ترجمه بسیار بیشتر از حجم خود داستان است. ناگفته نماند که در این راه، با پروفسورهای یولسیزشناس معاصر و مترجمان یولسیز در زبان های دیگر ارتباط برقرار نموده ام و نشست های حضوری یا مکاتبه ای داشته و دارم و در سمپوزیوم ها و سمینارهای جویس شناسی، از جمله سمپوزیوم دانشگاه تورنتو، دانشگاه انتورپ، بنیاد جیمز جویس و گردهم آیی سالانه دانشگاه تریسته ایتالیا هم فعالانه شرکت نموده ام؛ از جمله ارائه یک سخنرانی در ترم تابستانی سال 2018 دانشگاه کالج دابلن (ایرلند) و نگارش یک مقاله هم برای ژورنال ادبی سالانه دانشگاه دابلن که در شروع سال 2019 منتشر می گردد. به دلیل اهمیتی که ترجمه این اثر دارد، من حتی برای وارسی نسخه های اولیه و دست نویس یولسیز به موزه رُزنباخ در فیلادلفیا نیز مراجعه کردم. مقصودم این است که ترجمه یولسیز کار فوق العاده شاقی بود که با نشستن در خانه و تکیه صرف بر دانش لغت و زبان مبدا و مقصد انجام شدنی نبود.

- با توجه به پانوشت های مفصلی که گفتید، حجم ترجمه فارسی آن گسترده می گردد. به چه صورت قصد دارید آن را منتشر کنید؟

- کل اثر، به دلیل حاشیه نویسی های مفصل و پی نوشت های لازم و بسیار، در 5 یا 6 جلد، یک جلد یک جلد، منتشر خواهد شد که در حال حاضر جلد اول آن با ویرایش دقیق و خلاقانه رضا شکراللهی که آن هم چندین ماه طول کشید آماده چاپ و انتشار است. جلد دوم هم در دست ویرایش است، ترجمه جلد سوم آن نیز انجام گردیده و جلد چهارم در مرحله ترجمه است.

- پس در قدم اول شاهد جلد اول آن خواهیم بود؟

- بله، که همین جلد اول حدوداً 800 صفحه خواهد بود.

- کدام انتشاراتی قرار است ناشر این ترجمه باشد و چه زمانی؟

هنوز تعیین نیست. در واقع در دو سه سال اخیر با دو سه ناشر در ایران مذاکره کردم، حتی در یک مورد تا حد توافق هم پیش رفتیم ولی متأسفانه هیچ ناشری نیست که متعهد گردد این اثر به طور دقیق و بدون هیچ گونه دستبردی در ایران چاپ و منتشر گردد. این اثر چه شاهکار باشد و چه نباشد، برای جمعیت بی شماری از اهل ادب و استادان دانشگاهی نقش کتاب مرجع را دارد و تردیدی نیست که نباید در کتاب مرجع دست برده گردد. خود جویس هم بر این مسئله تأکید ویژه ای داشت تا آن جا که حتی به دیدار مترجم دانمارکی یولسیز می رود تا به او بگوید: هیچ چیز را در این رمان تغییر نده، حتا یک کلمه.

- با این اوصاف تکلیف انتشار این ترجمه چه می گردد؟

- راستش هم من و هم اعضای بنیاد جیمز جویس امیدواریم که تا سال 2022، یعنی در صدسالگی انتشار نخستین نسخه یولسیز، ترجمه کامل فارسی آن هم منتشر گردد. خوشبختانه راه انتشار این ترجمه در انتشاراتی های خارج از ایران باز و فراهم است و مصمم هستم که به شکل کاملا امانتدارانه و بدون دستبرد و سانسور و در کوتاه ترین زمان ممکن، ترجمه فارسی این رمان را به اهل ادبیات فارسی زبان برسانم.